Actueel

Het verdriet van Drenthe

Van Annie Martens veur Jan Veenstra

Hij was wies mit zien baist. Hij dee der alles veur. ‘k Kin mie nait heugen dat der ooit een vrumde op ‘t aarf west is om te melken.

‘Annie, wakker worden, ‘t is zowied.’ Ik schoot oet berre. Der weu ‘n kaalfie geboren. Kletsnat glee het oet zien mamme. Een veerskaalf ook nog!

Wie wreven ‘t dreug met stro. ‘t Kaalf weu in een lekker waarm hok van stropakkies tild en ik moch het biest geven. Oet ‘n emmer. ‘t Klaintje snapde der niks van, mor ik stopde mien vingers in zien bekkie en ‘t begon te zoegen.
 ’s Winters rinkelden de kettens dag en nacht op stal. Slecht veur de poten was dat staon, mor pap streuide daogelks stro en ‘n ontstoken poot daor ruip e as de bliksem de veearts bie. ‘s Zummers luipt ‘t spul boeten. ’s Naomiddags haolde ik ze van ‘t laand ‘Kwan jonges, Kwan jonges,’ ruip ‘k dan en daor kwammen ze aanstoeven. Gespannen uiers, grode, klaine, wied oetstaonde spenen haosten zuk naor de melkmessien.

Nou zesteg jaor laoter realiseer ik mie, dat mèensen baisten binnen. Toch denk ik met laifde weerom aan mien jeugd op boerderij. Gain haor op mien kinderheufd hef ooit docht aan ‘t verdrait dat we oonze daier aandeden. Wie waren wies met oons vee, wie deden der alles veur.

Jan Harbers

Fragment uit ‘De vaalrode vlieger’ van Jan Veenstra. Voorgelezen op zondag 23 november 2025 in Linde

Het hoogtepunt van het trakteren komt op het station. Waar een piano staat. Ik wacht geduldig. De mondharmonica in de borstzak. Tot er iemand een blues begint. Dan speel ik mee. Het nummer draag ik op aan Dirk-Jan. Daarna mag ik een kroket en een beker koffie. Soms is er halverwege de kroket alweer een blues. Doorslikken, mondspoelen, meeblazen. Af en toe loop ik even weg. Als de zoveelste Bohemian Rapsody op het klavier wordt gehamerd. Of Für Elise.

Een enkel keer vraag ik om een blues. Laatst zat er een meisje ragtime te spelen. Toen ik haar aansprak, zette ze Summertime in. We maakten er een lange improvisatie van. We kregen zelfs applaus. Of ik haar een kroket mocht aanbieden, vroeg ik na afloop. Ze glimlachte. Kwam een vegaburger ook in aanmerking? Toen we op een bankje zaten te blazen op het hete spul, vertelde ze dat ze medicijnen studeerde. Maar ook naar het conservatorium had gekund. Ze had zich nog niet neergelegd bij haar keuze. Ze nam een hap. Mompelde toen met volle mond dat je misschien nooit in het reine kwam met alles in je leven. Ze keek even opzij. Meende dat het ook vast voor mij gold. Toen ik vragend mijn wenkbrauwen optrok, zei ze dat ik op haar opa leek. Het enige verschil was dat hij zijn klaagliederen op het harmonium speelde. Ze nam de laatste hap, mikte het kartonnen bakje in de vuilnisbak en riep met volle mond: ‘Kom, we gaan nog even een vette boogiewoogie doen.

HarmG Sijnstra

Doe ik een jaor of zeuven was gung ik alle zaoterdagaovends met mien olders hen Opoe. Zij was een geleuvige vrouw en ik wiet nog goed dat ik altied lekkere pepermunties van heur kreeg. Ze vertelde dat de Heere veur oes almaol zörgde. Ik vun het fijn bij Opoe en nooit heb ik lekkerder slaopen as bij heur in de bedstee. Opoe twiefelde nooit an hoe een meins leven mus.

Doe ik verkeren kreeg gung ik allereerst met heur hen Opoe. As die mien wichtie goedkeurde, was het goed. En doe wij laoter trouwen mussen, kunden wij bij Opoe terecht. Zij zee dat het hiel meinselijk was en dat het best goed kommen zul met oes. De Heere zul ok nou wal veur oes blieven zörgen.

De Kattegang in Assen, waor Opoe woonde, bestiet niet meer. En Opoe zölf is oet de tied vanzölf.

Ik bin nou zölf opa. Mien drei kinder komt graog met de kleinkinder bij oes over de vloer. Wij kunt over van alles met mekaor paoten, behalve over het geleuf. Dat boeit ze niet. Ik vien het prachtig dat ze almaol heur iegen weg keuzen hebt, ok in dat opzicht. Maor vanbinnen döt het mij toch wal zeer.

Aagje Blink

Beschouwing:

Voor mij betekent ‘het verdriet van Drenthe’ vooral over het verdwijnen van de streektaal: een collectief verlies van mensen die zich met deze grond verbonden voelen. De autochtone Drenten. Maar wie is eigenlijk ‘autochtoon’ of inheems in een wereld die al eeuwen door migratie wordt gevormd? Wereldwijd sterft er volgens onderzoekers elke veertig dagen een taal uit. Tegen het einde van deze eeuw zullen er zo’n 3500 verdwenen zijn – door kolonisatie, globalisering en klimaatverandering. Wie weet zelfs onze standaardtaal. Het Engels klinkt in de grote steden al minstens zo vaak als het Nederlands. Wim Daniëls zei het tijdens een lezing in de bibliotheek van Emmen kort en bondig: “Dialect verdraagt geen mobiliteit.”

Toch vind ik ‘verdriet’ in dit verband een te groot woord. Verdriet over een verdwijnende taal staat immers in geen verhouding tot het persoonlijke verdriet over afscheid van een naaste?

Maar, al wil ik deze emotie er niet aan verbinden, streektaalverlies is wel degelijk een verlies. In taal schuilt immers meer dan een verzameling woorden. Met elke taal die verdwijnt, raakt er een stukje geschiedenis, kennis en cultuur kwijt – een deel van ons collectieve geheugen. Het is alsof een USB-stick met unieke gegevens ineens niet meer leesbaar is.

Ik heb voor mijzelf een parallel getrokken met verlies in het algemeen. Hoe handelen wij bij verlies? We nemen afscheid – we leggen ons neer bij de veranderde omstandigheden, maar we proberen de herinnering wél levend te houden. Laten we dus back-ups maken voor straks, voor later. En precies daarin ligt onze uitdaging en taak als streektaalschrijvers. Schrijvers als Jan Veenstra, Marga Kool en Anne Doornbos hebben dat decennia geleden al begrepen. En literatuurhistoricus Henk Nijkeuter is daarbij onze betrouwbare externe, harde schijf.

Gerrit Boer

damdamdamdam doeha damdamdamdam heyhey
 ’s nachts
 under de gestikte deken
 luusternd naor ’t duuster
 heur ik
 de ketten tegen
 de stalpaolen schuren
 heur ik
 een zündapp kommen
 van gunne kaante baoling
 lamert vos
 is hen daansen west 
 bij meursing of slomp in börk
 only the lonely
 know the way I feel tonight
 know this feeling ain’t right

Kon dat wel? Rebel zijn in de jaren vijftig? Gemakkelijk! Je was al rebel als je niet in een van de vele religieuze hokjes paste, als je niet netjes gekleed ging, als je haar niet kort was, als je niet naar de Zondagsschool ging, als je met tegenzin buiten in het donker de kolenkit vulde, als je naar verderfelijke muziek luisterde…..

Maar dat ging niet zomaar. Er was de radiodistributie. In de hoek van de kamer stond die vaak op een plankje, een luidspreker met een knopje waarmee je vier programma’s kon kiezen.

De hele familie luisterde dan onder strenge leiding van vader naar nieuws, gesproken woorden van dominees en correspondenten en sportuitslagen. Geen bijzondere muziek!

En muziek, daar was ik al vroeg mee bezig. In het café waarin ik opgroeide speelde regelmatig bij feestjes en kermissen een bandje van drie man op het biljart. Muziek zoals die ook voor de oorlog had geklonken.  

Tot de jaren ’60 kenden wij hier in oostelijk Nederland geen popmuziek. Ook toen er in het Westen al geluisterd kon worden naar de piratenzenders, was het hier onmogelijk om daar iets van mee te krijgen.

In Amerika was al sinds 1954 een Rock and Roll stroming aan de gang en wij luisterden nog naar ‘een uur grammofoonmuziek’ met hooguit wat dixieland en muziek van de Ramblers, Skymasters, Orkest zonder Naam, Eddy Christiani enzovoort.

Als je geluk had was er ergens in de familie een oma, oom of tante die nog een oud middengolf radiootje had. En daarop kon je, op de middengolf, Radio Luxemburg ontvangen en AFN, de zender voor Amerikaanse strijdkrachten in Duitsland.

Ik kreeg zo’n radiootje in handen en ’s avonds luisterde ik ademloos stiekem onder de dekens naar nieuwe, opwindende muziek.

Op mijn dertiende kreeg ik een gitaar en leerde uit mezelf deze nummers spelen en op mijn veertiende had ik met drie kameraden mijn eerste bandje: The Big Dutch Dog Bag Band. Ik speelde gitaar en zong en stond zo het dichtst bij de meisjes. Dat werkte! Als muzikant dronk ik stiekem al een biertje, ik vrijde al wat in ’t rond en kwam soms te laat thuis.

Rebel? Ach voor die tijd een beetje misschien.